ایجاد جامعه‌ای پرمهر هدفی است كه حكومت دینی موظف به تلاش برای تحقق آن است. جامعه‌ای بی‌كینه كه نه تنها این ویژگی در روابط بین آحاد جامعه متبلور است، بلكه در تعامل مردم و دولت نیز به‌نحو دو سویه حاكم می‌باشد. هنگامی می‌توان از محقق شدن گونه دوم كه موضوع نوشتار حاضر است، مطمئن بود كه در دو حیث درونی (ذهنی) و بیرونی (عملی) مردم، وضعیت ذیل محقق گردد:
- در بعد درونی (ذهنی): مردم از روی میل، یاری‌گر دولت هستند.
- در بعد بیرونی (عملی): وجود حكومت، برای مردم امری سنگین جلوه نمی‌كند و به بقاء آن علاقه‌مند هستند.
دست‌یابی دولت به این دو امر، مستلزم تلاش همه‌جانبه و بهره‌گیری آن از تمام ظرفیت‌های ممكن است. فعالیت‌هایی كه حاكم بودن روح «مهرورزی به مردم» بر كالبد آن‌ها یكی از مؤلفه‌های بایسته به‌شمار می‌رود. به تعبیری عمیق‌تر باید گفت، «خاستگاه» تمام تلاش‌های بی‌وقفه حكومت برای احساس خوش‌بختی و شادكامی در مردم، «دوست داشتن آنان» است.
به‌نظر می‌رسد جهت ارزیابی حكومت‌ها در برخورداری از این ویژگی، بتوان از برخی شاخص‌ها بهره گرفت. در ادامه به‌تناسب نوشتار حاضر كه رعایت اختصار است، به سه مورد از آن‌ها، اشاره می‌گردد.
- ملاك قرار دادن خیر عمومی: دولت در مقام سیاست‌گذاری، تقنین و اجرا، به‌نحوی عمل می‌كند كه تأمین‌كنندة خیر عمومی است. یكی از پیامدهای مدیریتی ملاك مزبور، به‌كارگماری آن دسته از افرادی است كه رعایت خیر عمومی، در اولویات آنان است؛ و به تعبیر حقوق عمومی مدرن، در موقعیت‌های تعارض منافع، منفعت شخصی را بر منفعت عمومی ترجیح نمی‌دهند.
- در تكاپوی جلب رضایت عمومی بودن: رضایت عمومی مؤلفه‌ای است كه وجودش از بدو تشكیل یك نظام سیاسی، امری حیاتی تلقی می‌شود. در مقام استمرار نیز دولت لازم است نهایت تلاش خود را جهت جلب رضایت مردم مبذول نماید. یكی از امور بسیار كارگشا جهت تحقق این مهم، توجه به افكار عمومی است؛ به این معنا كه دولت در هر دو مرحله تصمیم گیری و اجرا، لازم است نوع حكمرانی خود را با افكار عمومی تطبیق نماید به‌حكم این امر كه دولت، نماینده مردم و عهده‌دار خدمات رسانی به آنان می‌باشد. بر همین اساس نیز سازوكار مشورت و شوری در حكومت‌های دینی از گذشته درنظر گرفته شده است و البته اكنون در قالب‌های جدیدتر مانند همه‌پرسی و جز آن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- مهرورزی در تعامل با مردم: از دیگر شاخص‌های بسیار مهم جهت ارزیابی میزان مهرورزی یك نظام سیاسی، نحوه تعامل كارگزاران آن با مردم است. شاخص حاضر، شاید عینی‌ترین مورد میان سایر موارد باشد و به‌نحو ملموس از میزان رحمت‌ورزی و مهرورزی حكومت می‌تواند حكایت كند. در این زمینه می‌توان برخی موارد را به صورت ذیل نام برد:
الف. خوش‌گمان بودن به مردم؛
ب. قدردانی از اقدامات مردم؛
ج. در دسترس بودن و شنونده بودن مشكلات آنان برای برطرف كردن؛
د. بی‌تكلف بودن با مردم هنگام ارتباط و دوری از تكبر و ستایش‌گری؛
هـ. تلاش برای برآورده كردن آرزوهای مردم.
در پایان خاطر نشان می‌گردد آنچه در بالا از دیدگان خواننده اهل نظر گذشت، چكیده‌ای بسیار كوتا بود از آنچه در متون روایی در این زمینه به تفصیل مورد توجه قرار گرفته است[1] و تفصیل آن مجل دیگری می‌طلبد.
---------------------------------
[1] براي مطالعه بيشتر در اين حوزه مي‌توان به منابع ذيل رجوع كرد:
- اصل رحمت در حکمرانی از منظر قرآن؛ محمدجواد ارسطا، سید احمد حبیب نژاد، قرآن، فقه و حقوق اسلامی سال دوم پاییز و زمستان 1394 شماره 3
- موسوعه روايي حقوق عمومي؛ محمد مهدي فر، جلد نخست؛ مركز پژوهشي مبنا؛ 1401
مرکز پژوهشی مبنا