طبق مقدمه قانون اساسی «خانواده واحد بنیادین جامعه و کانون اصلی رشد و تعالی انسان است و توافق عقیدتی و آرمانی در تشکیل خانواده که زمینه‌ساز اصلی حرکت تکاملی و رشد یابنده انسان است، اصل اساسی بوده و فراهم کردن امکانات جهت نیل به این مقصود از وظایف حکومت اسلامی است.» در «اصل دهم» قانون اساسی نیز تأکید گردیده که «همه قوانین و مقررات و برنامه‌ریزی‌های مربوط باید در جهت آسان کردن تشکیل خانواده، پاسداری از قداست آن و استواری روابط خانوادگی بر پایه حقوق و اخلاق اسلامی باشد»؛ همچنین «اصل بیست و یکم» قانون اساسی وظایف دولت را درباره تأمین حقوق زنان و خانواده مورد توجه قرار داده و دولت را موظف به انجام اقداماتی برای حفظ کیان و بقای خانواده کرده است.

 علاوه بر اصول معنونه قانون اساسی، در «سیاست‌های کلی خانواده»، «سیاست‌های تشکیل، تحکیم و تعالی خانواده در نظام»، «سیاست‌های کلی جمعیت» و «نقشه مهندسی فرهنگی کشور» و در بیانیه گام دوم انقلاب نیز از اهمیت خانواده و وظایف قوای سه‌گانه در جهت تقویت این نهاد، سخن به میان آمده و بر ایجاد جامعه‌ای خانواده محور، تحکیم خانواده بر پایه الگوی اسلامی، محور قرار گرفتن خانواده در قوانین و مقررات، ایجاد نهضت فراگیر ملی برای ترویج و تسهیل ازدواج موفق و اهداف مشابه تأکید شده است.

به رغم اهمیت نهاد خانواده، متأسفانه این نهاد در کشور ما دچار اختلال جدی شده و برآورد وضعیت جریان خانواده از «تشکیل» و «تداوم» تا «تعالی» و «تحکیم»، نشان می‌دهد اقدامات و تسهیلات صورت‌گرفته چندان کارآمد نبوده و نتوانسته فرآیند عمومیت یافتن خانواده سالم را پوشش دهد. از نظر کمی جمع قابل توجهی از مردم ایران در سنین ازدواج بوده اما به صورت مجرد زیست می‌کنند و از نظر کیفی نیز فرآیند شکل‌گیری خانواده سالم، تنها منوط به رفع نیازهای مادی نیست، بلکه مجموعه‌ای از مسائل مختلف روحی، روانی، فرهنگی و اجتماعی را به دنبال دارد که اقدامات به‌عمل‌آمده از سوی نهادهای علمی، اجرایی و فرهنگی و بنیادهای مربوطه، در راستای تأمین این نیازها کافی به نظر نمی‌رسد. همچنین باید دانست در دنیای امروزی، امکان ایجاد گروه‌های نسلی و غیرنسلی مختلف در جامعه همچون سالمندان بدون حمایت، زنان سرپرست، گروه‌های خیابانی، بی‌شام و ... به‌مراتب بیشتر از گذشته وجود دارد که پرداختن به آن‌ها بر پیچیدگی و ناکارآمدی اقدامات و فعالیت‌های فعلی می‌افزاید.

بر اساس آنچه گفته شد این پرسش مطرح است: «با چه راهبردی می‌توان مسائل و چالش‌های مربوط به خانواده را کاهش داد؟» بررسی‌ها نشان می‌دهد بزرگ‌ترین مشکل سیاست‌گذاری و مدیریت امور خانواده، فقدان نهادی متمرکز، جامع و مسئول است. در حال حاضر، سازمان‌ها و نهادهای گوناگونی در ساختار دولت و خارج از آن، به‌صورت نامنسجم، مدیریت بخش‌هایی از امور مربوط به خانواده را بر عهده دارند و بودجه و انرژی زیادی صرف آنها می‌شود که بی‌تردید می‌توان از آن به‌عنوان «هدررفت منابع مالی و انسانی» نام برد؛ چراکه موازی‌کاری، عدم مسئولیت‌پذیری، فقدان پاسخگویی و نبود برنامه‌های راهبردی، عاملی در ناکارآمدی این نهادهای پراکنده و مشتت شده است؛ در حالی‌که در دنیای مدرن، طبق نظریه دولت – ملت و دستیابی به دولت - رفاه، این ساختارها هستند که می‌توانند اصلاح را ایجاد نمایند و جامعه را کارآمد سازند.

بر این اساس گروه فرهنگ دینی مرکز پژوهشی مبنا از سال 1395 به صورت جدی و با هدف تولید پژوهش‌های مسئله محور راهبردگرا، وارد عرصه نهاد خانواده گردید و با روش‌های تلفیقی کمی و کیفی و همچنین پیمایش‌های میدانی و استفاده از دیدگاه‌های نخبگان این عرصه در ابعاد مختلف، در این سال‌ها تلاش نمود به پرسش اصلی یعنی چگونگی حل مشکلات نهاد خانواده در ایران پاسخ دهد و آن را به نقطه مطلوب و متعالی مدنظر نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران نزدیک نماید.

وجود تشتت هنجاری، ساختاری و رفتاری و تبعات آن، عدم مسئولیت پذیری و پاسخگویی، فقدان شرح وظایف و ساختار تخصصی، مشکلات بودجه‌ای و ...، بیانگر ناکارآمدی نهادهای پراکنده موجود طی دهه‌های گذشته است. از این رو نتایج تحقیقات نشان می‌دهد بهترین راهبرد حل چالش‌ها و معضلات نهاد خانواده، ایجاد نهاد متولی مسئول پاسخگو است که مورد تأیید مقام معظم رهبری نیز می‌باشد و نتایج دیدگاه نخبگانی نیز بر آن صحه می‌گذارد. اما چه ساختار و نهاد منسجمی می‌تواند برای حل این مسئله پیشنهاد شود، پرسش دومی است که مرکز پژوهشی مبنا با انجام پژوهش‌های متعدد، رصد دیگر کشورها و همچنین اتخاذ نظرات نخبگانی و نظرسنجی گسترده نخبگانی به آن پرداخته است و بر این اساس از میان 7 گونه سازمانی ممکن طبق نظام حقوقی ایران یعنی سازمان، ستاد ملی، وزارتخانه، کمیته، قرارگاه، بنیاد و معاونت ریاست جمهوری، وزارت خانواده با ادله متقن و راهبردی و با رویکرد سیستمی می‌تواند نهاد خانواده را به کارآمدی برساند.

پرسش نهایی این است: چگونه ممکن است؟ کتاب تنخا، تلاش می‌کند به این پرسش پاسخ دهد. پس مسئولان، متولیان، دلسوزان نظام، نخبگان، علما و نواندیشدان، تا زود دیر نشده لطفاً تنخا را جدی بگیرید.

مرکز پژوهشی مبنا