بهار طبیعت با نم‌نم باران و جوانه زدن شکوفه‌های درختان و سبز شدن دشت‌ها نویدبخش آغاز سال جدید است. فصل بهار فصل تجديد حيات و زنده شدن دوباره زمين است، فصل نشاط و خرمى است، بهار فصل بهره‌مندی طبیعت از بزرگترین موهبت خدا يعنى حيات و زندگى است. همانطور که استاد شهید مطهری در کتاب بیست گفتار اشاره کردند؛ انسان در این دنیا طالب تجدد و تنوع است. تجدد موجب انبساط و شکفتگی خاطر می‌گردد خصوصا اگر آن تجدد و تنوع در جهت‌ حیات و تازگی زندگی باشد. تجدد و تنوع، کدورت و ملال را از خاطر می‌زداید، لذا فصل بهار با طبع تجددطلب و تنوع طلب انسان سازگاری دارد و موجب مسرت و شادی انسان می‌شود.

هر چند نام بهار به صورت مستقیم در قرآن ذکر نشده است، اما آیات متعددی در خصوص مرگ و زندگی زمین در قرآن آمده که اشاره به فصل زمستان و خواب طبیعت در آن و فصل بهار و زنده شدن طبیعت با نسیم بهاری  دارند. مانند آیه 50 سوره روم که می‌فرماید: « فَانظُرْ إِلَی‌َّ ءَاثَـَرِ رَحْمَت‌ِ اللَّه‌ِ کَیْف‌َ یُحْی‌ِ الاْ رْض‌َ بَعْدَ مَوْتِهَآ إِن‌َّ ذَ َلِکَ لَمُحْی‌ِ الْمَوْتَی‌َ وَ هُوَ عَلَی‌َ کُل‌ِّ شَی‌ْءٍ قَدِیرٌ»؛ یعنی: پس به آثار رحمت خدا بنگر که چگونه زمین را پس از مرگش زنده می‌گرداند. در حقیقت‌، هم اوست که قطعاً زنده کننده مردگان است و اوست که بر هر چیزی تواناست‌.

در آموزه‌های اسلامی و بیانات حضرات معصومین، واژه بهار در موارد متعددی غیر از طبیعت به کار گرفته شده است. چنانکه حضرت علی(ع) قرآن را بهار قلوب معرفی می‌کنند و می‎فرمایند: «تَعَلَّمُوا الْقُرْآنَ فَإِنَّهُ رَبِيعُ‏ الْقُلُوبِ»؛ یعنی: قرآن را بیاموزید که به درستی قرآن، بهار دل‏هاست. یا امام باقر(ع) ماه مبارک رمضان را بهار قرآن نامیدند و فرمودند: «لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ رَبِيعٌ وَ رَبِيعُ الْقُرْآنِ شَهْرُ رَمَضَان»؛ یعنی: هر چیزی بهاری دارد و بهار قرآن ماه رمضان است. امام صادق (ع) زمستان را بهار مومن معرفی می‌کنند و می‌فرمایند: «الشِّتَاءُ رَبِيعُ الْمُؤْمِنِ يَطُولُ فِيهِ لَيْلُهُ فَيَسْتَعِينُ بِهِ عَلَى قِيَامِهِ وَ يَقْصُرُ فِيهِ نَهَارُهُ فَيَسْتَعِينُ بِهِ عَلَى صِيَامِ»؛ یعنی: زمستان بهار مؤمن است. شبش بلند است و كمك عبادت است، و روزش كوتاه است و كمك روزه است. در جای دیگر ایشان بهار جهان را بعثت حضرت محمد (ص) می‌دانند و چنین فرمودند: «ابْتَعَثَهُ رَحْمَةً لِلْعِبَادِ وَ رَبِيعاً لِلْبِلَادِ»؛ یعنی: خداوند متعال او را مبعوث فرمود تا رحمت بر بندگان و بهار جهان باشد. و در نهایت بزرگترین بهار بشریت که در زیارت حضرت ولی عصر (ارواحناه له‌الفداء) بدان اشاره شده است، وجود مقدس امام زمان (عج) است، «السَّلَامُ عَلَى رَبِيعِ الْأَنَامِ وَ نَضْرَةِ الْأَيَّام»؛ یعنی: سلام بر تو ای بهار مردمان و خرمی روزگاران.

همان‌گونه که ملاحظه می‌شود بهار هر چیزی بر حسب ذات و مقتضیات آن تعیین می‌شود. اما این‌که انسان از بهار طبیعت یا بهاران دیگر چه مقدار بهره‌مند‌ می‌شود، ارتباط کامل با خود انسان دارد که چه میزان قابلیت در خود ایجاد نموده است تا از بهار استفاده نماید. در واقع همان‌گونه ‌که طبیعت برای بهره‌مندی هر چه بیشتر از بهار خویش، خود را با فصل جدید مطابقت می‌دهد و همراه با تغییر فصل، تغییر چهره داده و از خواب گران زمستانی بیدار می‌شود تا بتواند بیشترین بهره را آن ببرد؛ انسان نیز در هر مرحله‌ای که هست، برای بهره‌مندی از بهار خویش که در بالا بدان‌ها اشاره شد، مانند قرآن که بهار قلوب است، رمضان که بهار قرآن است و در نهایت وجود نازنین حضرت حجت که بهار انسان است، باید در جهت همانندسازی رفتار و کردار خویش با دستورات و سفارشات اسلام گام بردارد تا بیشترین بهره‌مندی را از بهار معنوی خویش داشته باشد.

چنان که در ابتدا اشاره شد انسان تنوع و تجدد را می پسندد و دوست دارد، تنوع طلبی و تجددطلبی انسان محدود به دایره مادیات و امور جسمانی نمی شود، بنابراین نفس انسان نیز طالب تنوع و تجدد در امور معنوی و روحانی است، لذا در تشریع نیز این نکته رعایت شده و در هفته، روزی و در سال، ماهی‌ برای عبادت اختصاص داده شده است، یعنی تشریع به بدرقه تکوین رفته‌ است. روز جمعه در هفته، و ماه رمضان در سال، اوقات تجدید حیات‌ معنوی و زدودن خاطر از ملال‌ها و کدورت‌های مادی است. همانگونه که بهار طبیعی را خورشید به وجود می‌آورد و طبیعت مرده را زنده و زمین خفته را پس از مدتی دوری و فاصله با اشعه گرم خود بیدار می‌کند، بهار معنوی انسان را نیز خورشید تابنده قرآن در دلهای مرده و روح‌های افسرده ایجاد می‌کند. اکنون که بهار طبیعت و بهار قرآن با یکدیگر تلاقی پیدا کرده و تجدید حیات جسمانی با تجدید حیات معنوی روحانی یک شده است، بهترین فرصت برای پاکسازی روح و جسم انسان از سستی و رخوت جسمانی و زدودن زنگارهای روحانی است. بنابراین باید از این فرصت که لطافت هوای بهاری از سختی روزه داری کاسته و لذت تلاوت قرآن را دوچندان نموده استفاده کرد و روح و جان را نیز در این ماه با معنویت عجین کرد و صفا داد.

مرکز پژوهشی مبنا