ولی روشن است كه پيش از هر نقّادی و داوری، برای آشنايی با هر نظريه ای، بايد مفاهيم مندرج در آن، به طور دقيق و كامل، تعريف و تبيين شود، تا باب گفتگو، با روشی عالمانه و به دور از حبّ و بغضها، به خوبی گشوده شود. بنابراين، به عنوان درآمدی بر نظريّه ولايت فقيه، لازم است، مبادی تصوّری اين نظريه در جايی، به طور شفّاف تعريف شود. در باب ولايت فقيه، اين ضرورت، مضاعف است؛ زيرا، در بسياری از چالشها وقتی به دقّت نگريسته شود، میبينيم ريشه آن، در بی توجّهی و فهم صحيح نشدن واژگان مندرج در اين نظريه است.
برای رسيدن به اين هدف بزرگ، پيش از هر چيز، توجّه عميق به يك نكته لازم است، آن نكته، اين است كه تعريف واژگان يك نظريه علمی، به هيچ روی، قابل تفسير به رأی و برداشتهای شخصی نيست. تعريفهای علمی، از سنخ معرفت پسينی است و برای فهم درست يك واژه، بايد از پيشداوری، با دقّت تمام پرهيز شود.
جهت پيشگيری از آفت اِعمال سليقه های شخصی، بايد تعريفی را كه اهل اصطلاح برای واژگان مورد نظر خويش ارائه كرده و بر آن توافق جمعی داشته اند و يا نظريّه پرداز، در ارائه نظريه خود اعلام كرده، ملاك عمل دانست و آن را مبنای هر سخن قرار داد.
در مواردی كه واژگان، به طور شفّاف، در گفتار و نوشتار اهل اصطلاح تبيين نشده اند و شفافيّت لازم را ندارند، بايد در پرتوِ كاربرد آن واژهها از سوی صاحب نظران و قرينه قراردادن موارد مختلف استعمال، به مقصود خود رسيد. به هر حال، برای تعريف واژه، بايد مستندسازی كامل انجام گيرد؛ زيرا، اگر غير از اين باشد، بحث، به اَغراض غير علمی و مسموم، آلوده میشود.
در اين كتاب، تلاش بر آن است كه با توجّه به نكته بالا، مفاهيم اساسی نظريه ولايت فقيه تبيين شود و با استفاده از ابزارهای لازم تحقيق، در سه فصل جداگانه، به تبيين مفاد واقعی مفاهيم «ولايت»، «انتصاب» و «فقاهت» - كه مفاهيم بنيادين «ولايت فقيه» شمرده میشوند - پرداخته شود. با توجّه به گستردگی بحثهای مربوط به «ولايت»، فصل يك، در دو بخش ارائه میشود. بخش نخست، به تبيين معنای لغوی «ولايت» و مفاد اصطلاحی آن در قلمرو دانشهای مختلف میپردازد و آنگاه وارد ولايت شرعی شده و با بررسی همه جانبه آن، معنای «ولايت» را در نظريه ولايت فقيه روشن میكند. امّا بخش دو، به مقايسه و تبيين نسبت ميان ولايت و وكالت، از يكسو، و ولايت و حكومت از سوی ديگر، اختصاص دارد.
ارائه شفّاف مبادی تصوّری و مفاهيم كليدی يك انديشه، مهمترين و يا لااقلّ از مهمترين بخشهای يك پژوهش است.
در همان مرحله نخست، وقتی به قول قدما، محلّ نزاع، به شايستگی، تحرير شود، نه تنها بسياری از شبهه ها و نكته های مبهم، رخت برمیبندد، بلكه فضای گفتگوی موافق و منتقد، كاملاً، شفّاف شده و راه بر اموری مانند، جدل و مغالطه و نزاع لفظی و ديگر آفتهای يك بحث علمی، تا حدود زيادی مسدود میشود.
با توجّه به اين نياز، افق بحث از مفهوم ولايت گشوده میشود. در فصل يكم، نخست، ريشه و مفهوم لغوی ولايت و معنای آن در كتاب و سنّت بحث میشود و آنگاه محتوای اصطلاحی آن در حوزه های مختلفِ كلامی و عرفانی و فقهی بررسی خواهد شد. در حوزه فقه، مفاد ولايت شرعی و اقسام و اركان آن نشان داده میشود و در پايان، معلوم میشود كه؛ منظور از «ولايت» در نظريه ولايت فقيه، چه مفهومی است و اينكه آيا اين معنا، با قيمومت و محجوريّت توأم است يا ملازم های با آن ندارد. ضمناً به اين پرسش هم پاسخ داده میشود كه «نسبت ميان ولايت و آزادی چيست و اراده آزاد انسان، در ولايت، چگونه تبلور میيابد؟».