شکاف به معنای فاصله، گسست و واگرایی در مقابل اتحاد و همگرایی، از مهم‌ترین آسیب‌های موجود میان دولت و ملت است. وجود این آسیب در هر جامعه‌ای، نشان از ایستایی و حرکت قهقرایی روبه‌زوال است. شکاف در جامعه‌شناسی، حقوق و علوم سیاسی به‌عنوان نظریه شکاف‌ها شناخته می‌شود.
این نظریه بر اساس پذیرش سه پیش‌فرض مسلم شکل‌گرفته که همه یا برخی از آن‌ها دچار اختلال شده‌اند. بر این مبنا جامعه انسانی به‌عنوان اندام واره ای واحد، هم‌افزا و پویا مطرح‌شده است. دولت، به‌عنوان کارگزار جامعه از طرف ملت، امور جامعه را بر اساس مصالح و منافع عمومی، تدبیر می‌کند. مضاف بر این‌که ملت به‌مثابه شهروندان جامعه، نسبت به دولت وفاداری و رضایت دارد.
چنانچه وحدت ارگانیسمی این کل واحد یا عناصر آن، دچار اختلال، واگرایی و ناکارآمدی شوند کارکرد ذاتی جامعه یعنی قانونمندی، امنیت، عدالت و آسایش آسیب می‌بیند. یکی از این آسیب‌ها، واگرایی میان دولت و ملت است که گاهی عامل آن از سوی دولت، گاهی ملت و گاهی از هر دو طرف هست که بدترین آن زمانی است که از هر دو ناحیه شکاف ایجاد گردد.
زمینه شکاف از جانب دولت‌ها، دلایل مختلفی دارد که ناکارآمدی در انجام مسئولیت‌های ذاتی محوله را می‌توان از اساسی‌ترین دلایل برشمرد. البته گرایش به استبداد، بی‌توجهی مسئولان به افکار و باورهای عمومی و احساس بی‌نیازی از ملت، مزید بر علت گشته است. مضاف بر این‌که نباید از نقش اعمال قدرت برخلاف منافع و مصالح ملی و تبدیل دولت به شبکه قبیله‌ای منقطع از مردم دراین‌بین غفلت نمود.
موارد فوق به‌تدریج سبب می‌شود که دولت، پایگاه اجتماعی، مقبولیت و وفاداری ملت نسبت به خود را از دست بدهد. گذر زمان این دوگانگی و ناسازگاری میان دولت و ملت را به ذهنیت تاریخی دولت گریزی و فرهنگ عمومی بدبینی نسبت به دولت تبدیل می‌کند که نتیجه آن عدم هم‌افزایی، عدم توسعه و انحطاط جامعه است.
در ایران اولین بار مقوله شهروندی به‌صورت ناقص در نهضت مشروطه مطرح شد و دوگانه همگرای دولت و ملت در قانون اساسی مقبولیت یافت. اما دولت رضاشاه زمینه‌ساز اختلال در اعتماد عمومی ملت به دولت و ایجاد شکاف گردید.
 انقلاب اسلامی در اولین گام بعد از پیروزی، پایه‌گذار نظامی شد که نه‌تنها ملت را به‌عنوان ولی‌نعمت معرفی کرد بلکه تمام امور کشور را بر اساس آراء ملت استقرار داد و با معرفی دولت به‌مثابه وکیل، منتخب و کارگزار ملت، همگرایی دولت و ملت را نهادینه نمود.
نباید فراموش کرد چهار دهه تجربه همگرایی در مسیر گام نخست انقلاب اسلامی، سبب شد تا علی‌رغم فراز و نشیب‌ها و تغییر دولت‌های متفاوت، جامعه هرگز به سمت شکاف نرود. چراکه ازنظر مقام معظم رهبری این چهل سال یک گام واحد، منسجم و متکامل بوده که نه‌تنها باعث رکود، گسست و شکاف نشده بلکه این مسئله در قالب نظریه نظام انقلابی تا ابد تثبیت‌شده است. برخی از راهکارها در این خصوص عبارت‌اند از:

1.حاکمیت با استفاده از راهبرد تدبیری و بر اساس مکانیزم‌های مختلف، مانع از درگیری دولت و ملت گردد.
2.نهاد دولت به‌عنوان تأمین‌کننده عوامل و ابزار تولید و توزیع، از منافع ملی حمایت کند.