این روزها کتاب‌ها و مقالات فراوانی با موضوع روش تحقیق تألیف و ترجمه شده است که در حوزه‌های دانشی گوناگون و با شیوه‌ها و رویکردها مختلفی سعی در راهنمایی پژوهشگران و محققان دارند. آمار آثار پژوهشی منتشرشده در ایران نیز حاکی از کمیت نسبتاً مطلوب تحقیقات دارد؛ اما بااین‌حال نسبت میزان پژوهش‌ها با حل مسائل کشور متناسب نیست. گویا برخی پژوهش‌ها نوشته و تألیف می‌شود تا صرفاً چنین تحقیقاتی منتشر و چند صباحی بعد در گوشه کتاب‌خانه‌ها و زیر غبار فراموشی منزوی شوند. حال آن‌که می‌توان مسئله‌های کشور را با دست پژوهش حل کرد. پس گره کار کجاست و چگونه و با چه رویکردی باید پژوهش کرد تا موجب گره‌گشایی از مسائل کشور و جامعه شود؟
✳️ کتاب «روش تحقیق مسئله‌محور راهبردگرا» در پی پر کردن این خلأ پژوهشی کشور است. نویسندة این کتاب، دکتر محمدتقی دشتی دو مفهوم «مسئله‌محوری» و «راهبردگرا» بودن را حلقه گمشده پژوهش‌های صورت‌گرفته در کشور می‌داند که با در نظر گرفتن این مفاهیم، اهداف، رویکرد و روش پژوهش‌ها تغییر می‌کنند و تحقیقات پژوهشگران می‌توانند گره از کار فروبستة برخی مسائل کشور بگشایند.
فصل نخست کتاب روش تحقیق مسئله‌محور راهبردگرا، به پیش‌نیازهای عمومی پژوهش می‌پردازد و مراحل کلی و موانع تحلیل مطلوب و واقع‌بینانه را بیان می‌کند. این فصل همچنین شاخص‌های، زمینه‌ای، شکلی و محتوایی پژوهش‌های مسئله‌محور را برای خواننده تعریف می‌کند تا خواننده هرچه با نگاهی واقع‌بینانه پای در راه پژوهش بگذارد.
فصل دوم این کتاب مفاهیم و مؤلفه‌های پژوهش مسئله‌محور راهبردگرا و اهمیت و جایگاه آن را با ارائة مثال‌هایی عینی برای خواننده تبیین می‌کند. دست‌آخر نیز تعریف دقیق و تفصیلی نویسنده از پژوهش مسئله‌محورِ راهبردگرا را شرح می‌دهد تا روشن شود که تفاوت این رویکرد با رویکردهای مشابه چیست.
فصل سوم کتاب، گام‌های نخست پژوهش مانند عنوان پژوهش، بیان مسئله، تعیین اهداف، سؤالات اصلی و فرعی تحقیق، روش‌های تجزیه‌وتحلیل اطلاعات، کنترل طرح پژوهش و مفاهیمی ازاین‌دست را با رویکرد مسئله‌محوری شرح می‌دهد و پژوهشگر را آماده ورود به میدان پژوهش می‌سازد.
فصل چهارم کتاب روش تحقیق مسئله‌محور راهبردگرا، بر مسئله‌یابی تمرکز دارد. این فصل از کتاب، خواننده را با مفهوم «نظام‌واره» آشنا می‌کند و فرآیند تهیة نظام‌وارة مسائل را در حوزه‌های دانشی گوناگون نشان می‌دهد. همراهی با مطالب این فصل، موجب ترسیم نظام‌وارة مسائل در حوزه می‌شود که با استناد به روش علمی و با رعایت لایه‌ها و علل و عوامل اثرگذار برهم به دست آمده‌اند.
فصل پنجم این کتاب پس از مسئله‌شناسی در فصل پیشین، وارد مسئله‌شناسی می‌شود. این فصل که یکی از مهم‌ترین بخش‌های کتاب است، مراحل تحقیق مسئله‌محور راهبردگرا را شرح داده و چگونگی انتخاب مسئله را شرح می‌دهد. آنچه معمولاً در مراحل پیش از آغاز پژوهش و حتی حین پژوهش، از آن غفلت می‌شود، وضعیت‌شناسی دقیق مسئله است که در این کتاب ذیل سرفصل‌هایی مثل روند و گستره و دامنه زمانی، فراگیری، عمق، ترسیم وضعیت مطلوب، پیشینة حاکمیتی و پژوهشی مسئله بحث می‌شود. قسمت دوم این فصل به موضوع استخراج عوامل و گره اصلی مسئله می‌پردازد و چهار روش ممکن برای یافتن عوامل پیدایش مسئله را شرح می‌دهد. در نهایت چگونگی راهبردپردازی و ارائة راهکارها و تعیین وظایف نهادها برای حل مسئله را بیان می‌کند.
فصل ششم کتاب، پس از آشنایی با روش مسئله‌محور راهبردگرا، مهم‌ترین قالب‌های محصولات پژوهشی مسئله‌محور را ذکر می‌کند و شیوه‌نامة نگارش هرکدام را شرح می‌دهد؛ ازجمله گزارش راهبردی، گزارش هشدار، گزارش برآورد وضعیت، گزارش تحلیلی و سند راهبردی. در همه این قالب‌ها روش مسئله‌محور راهبردگرا، متناسب با مخاطب، موضوع و گسترة مسئله، به پژوهش شکل می‌دهد.
فصل هفتم این کتاب، علاوه بر قالب‌های پیش‌گفته، سازوکارهای نوین حل مسئله بیان می‌شود که با معمولاً به‌صورت گروهی اجرایی می‌شوند و روش‌های مرسوم پژوهشی اندکی متفاوت‌اند؛ مثل هیئت اندیشه‌ورز، گروه مطالعاتی، نظام‌سازی، اطلس مسائل و سامانة ایده‌پردازی. هرکدام از این شیوه‌ها به‌علت نو بودن در جوامع علمی کشور، کمتر در آثار مشابه معرفی شده‌اند و در این کتاب چگونگی به کار گرفتن هریک جداگانه بیان می‌شود.
ازآنجایی‌که بخش عمده‌ای از پژوهش‌های صورت‌گرفته در کشور در قالب پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دکتری دانشگاه‌هاست، نباید از این ظرفیت غفلت کرد؛ چنان‌که در کشورهای دیگر نیز نهاد علم به نهاد اجرا متصل است و بخشی از حل مسئله‌ها در پژوهش‌های دانشگاهی صورت می‌گیرد. فصل هشتم و نهایی کتاب، با عنوان پیوست‌ها، به موضوعات کلیدی در نگارش پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها مانند طرح‌نامه، مراحل تدوین طرح رسالة دکتری، سرفصل‌ها می‌پردازد تا پژوهش‌های دانشگاهی را سمت حل مسئله سوق دهد.
⬅️تهیه کتاب از انتشارات مکث اندیشه
مرکز پژوهشی مبنا