غیرت یعنی «غیرزدائی از محبوب». ریشه‌های این معنا را می‌توان در زندگی بشر، اعم از زن و مرد جستجو نمود. چه‌بسا مردانی که در طول تاریخ، با پاسداشت حریم همسر محبوب خود، از ورود دیگری به آن بیزار بوده‌اند و چه‌بسا زنانی که همین حریم را برای مردان محبوب خود باور داشته و حتی از تصور وجود زنی دیگر، به‌شدت آزاردیده‌اند.

به نقل شهید مطهری (ره)، راسل این معنای از غیرت را رذیله اخلاقی شمرده و معتقد بود ریشه این غیرزدائی، در بخل است. به دیگر معنا همان‌گونه که نان‌وآب خود را به دیگران می‌دهیم، نباید از ارتباط دیگری با همسر خود بیزار باشیم؛ درنتیجه آنان که بیزارند، بخیل‌اند.

 نسخه راسل شاید زمینه‌ساز کمرنگ شدن بخشی از خشونت‌ها علیه زن باشد، اما مشکلی بزرگ‌تر می‌آفریند. گمان می‌کنم غیرت ـ به‌عنوان آموزه‌ای قابل دفاع ـ چیزی غیر از بخل است؛ چراکه در بسیاری از امور، دست‌ودل‌بازی و واگذاری آن به غیر، نوعی ایثار و ازخودگذشتگی محسوب شده و از درخت این ایثارها نه‌تنها میوه گندیده‌ای به بار نمی‌نشیند بلکه شادابی و طراوت به دست می‌آید و به همین دلیل قابل دفاع است؛ اما در خصوص همسر، این ایثار به قیمت «زوال تدریجی خانواده» تمام می‌شود. به‌عبارت‌دیگر فقدان غیرزدائی از نهاد خانواده و آزادی در ایجاد روابط همسران با افراد دیگر به‌تدریج منجر به سردی رابطه همسری در بین ایشان و عدم تمایل تشکیل خانواده با روابط جنسی محدود برای جوانان خواهد شد. از سوی دیگر زوال خانواده، زوال تربیت انسان بافضیلت را به دنبال داشته و به‌تبع آن جامعه به سمت انحطاط پیش خواهد رفت.

 آری ارزش غیرت را باید در مقوله «حفظ بنیان خانواده» جستجو کرد؛ اما وقتی از این مرز فراتر می‌رود و خود عاملی برای فروپاشی انسان و خانواده می‌شود، دیگر ارزش به شمار نمی‌آید. آنجا که به بهانه غیرت، مردی جان همسرش را می‌گیرد، ساحت انسانیت و غیرت اخلاقی را لکه‌دار می‌کند. این غیرت نیست که از دل آن وحشی‌گری، خون‌ریزی و سربریدن بیرون می‌آید بلکه این جنون و اوج بی‌اخلاقی است که چنین رفتارهایی را موجب می‌شود.

برخی خشونت‌ها به نام غیرت از آزاردهنده‌ترین تصاویر تاریخ بشر هستند. دنیای مجازی آن‌ها را به رخ ما می‌کشد و روزهای گذشته یکی از تلخ‌ترین تصاویر آن را در مقابل چشمان ما نهاد؛ مردی که بی‌رحمانه و وحشیانه، سر از بدن همسر ۱۷ ساله خود جدا کرده و باحالتی غرورآمیز و لبخندی شیطانی بر لب، آن را در کوچه‌های شهر می‌چرخاند. این خشونت‌ها در طول تاریخ بسیار بوده‌اند، اما فقط این روزهاست که از قاب فضای مجازی به‌سرعت باد به گوش همه می‌رسند. این درد ریشه‌ دارتر از امروز است. شاید اصلاح نگاه به مقوله غیرت، کمکی برای کمتر دیده شدن این صحنه‌ها باشد.

دکتر مهدی شجریان

مرکز پژوهشی مبنا