به گزارش روابط عمومی مرکز پژوهشی مبنا، مناظره علمی «تحلیل و بررسی نظام‌سازی حوزه های علمیه در راستای انتقال دین به جامعه» با ارائه حجت‌الاسلام‌والمسلمین امیدی  و آقای دکتر عیسی نیا  و دبیری آقای دکتر صدقی توسط مرکز پژوهشی مبنا و معاونت پژوهش جامعه الزهرا (س) برگزار شد.

در ابتدای این مناظره علمی، آقای دکتر صدقی، پژوهشگر و معاون ارتباطات مرکز پژوهشی مبنا، گزارشی از فرایند برگزاری مناظره علمی تحلیل و بررسی نظام سازی حوزه‌های علمیه در راستای انتقال دین به جامعه ارائه کرد و ابراز داشت: خروجی‌های حوزه علمیه بعد از انقلاب اسلامی، تسلط وافری به مبانی دینی و مباحث اعتقادی و ولایت‌پذیری دارند.

معاون ارتباطات مرکز پژوهشی مبنا، بررسی رویکرد سالیان اخیر حوزه‌های علمیه در احیای تمدن نوین اسلامی را امری مهم ارزیابی نمود و ابراز داشت: بر اساس پروژه دین‌داری مرکز پژوهشی مبنا، میزان دین‌داری جامعه ایرانی از اوایل دهه 70 تا سال 97  و در فرایندی ۲۷ساله تغییر محسوسی نداشته نهایتاً تغییر 4درصدی را به خود دیده است.

این پژوهشگر با تأکید بر اینکه بعد از انقلاب اسلامی آن‌گونه که باید در مسیر نظام سازی و نهادینه‌سازی آموزه‌های دینی در جامعه موفق نبوده‌ایم، اظهار داشت: دشمنان اسلام و انقلاب تمام توان، ابزارها و امکانات خود را برای مقابله با انقلاب اسلامی به کار گرفته‌ و از هیچ تلاشی دریغ نکردند.

وی بر اهمیت فعال‌سازی ظرفیت‌های حوزوی برای اشراب آموزه‌های دینی در حوزه نظام سازی تأکید کرد و ابراز داشت: تقویت بنیه‌های دین‌داری جامعه اسلامی، رسالتی حوزوی است؛ علی‌رغم تمام دستاوردهای ارزشمند سالیان اخیر، آن‌گونه که بایدوشاید نتوانسته‌ایم موفق عمل نماییم.

در بخش اول این مناظره علمی حجت‌الاسلام‌والمسلمین امیدی عضو هیات‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، به تحلیل و بررسی نظام‌سازی حوزه های علمیه در راستای انتقال دین به جامعه پرداخت.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین امیدی در ابتدای سخنان خود ضمن اشاره به مباحث مرتبط با حوزه و نظام سازی حوزوی، با بیان این که پیش از انقلاب اسلامی پیشرفت‌های دررابطه‌با مباحث مرتبط نظام سازی عموماً ناظر به تربیت‌های فردی دنبال می‌شد، اظهار داشت: امام خمینی(ره) با پیروزی انقلاب اسلامی روح جدیدی به حوزه علمیه بخشید و حرکت حوزه به سمت حاکمیت اقامه دین در جامعه سوق پیدا کردند.

این عضو هیات علمی، ضمن اشاره به تحولات عرصه بین‌الملل با بیان این که حوزه علمیه از منظر تمدنی فاصله زیادی با پیشرفت‌های جهانی دارد، اظهار داشت: حوزه علمیه امروز به‌عنوان قاعده مستحکم نظام جمهوری اسلامی شناخته می‌شود و شجره طیبه‌ای است که اصل آن ثابت و فروعاتش در جهان اسلام گسترش پیدا کرده است.

وی با بیان این که حوزه در گستره تاریخ همواره تکیه‌گاه محرومان و مدافع مبارزان جبهه حق و عدالت بوده است، اظهار داشت: روحانیون در طول تاریخ همواره پیش‌کسوتان شهادت و ایثار و پرچم‌داران مبارزه با استکبار، استعمار و استبداد بودند.

دکتر امیدی قناعت، شجاعت، عفت و پاک‌دامنی، صبر، زهد و طلب علم و عدم وابستگی به قدرت‌ها و نیز احساس مسئولیت در برابر توده‌ها را از مهم‌ترین مؤلفه‌های محبوبیت آفرین حوزه‌های علمیه و علما دانست و ابراز داشت: برخی از جریان‌ها در قالب تحجر و تقدس‌نمایی و قشری نیز در قالب رویکردهای سکولار و جریان جدایی دین از سیاست باعث توقف و رکود در حوزه‌های علمیه می‌شدند.

وی در بخش دیگری از سخنان خود به هفت عرصه رسالتی حوزه‌های علمیه اشاره کرد و یادآور شد: تدریس و آموزش، تهذیب و پرورش و تربیت، تحقیق و پژوهش، تبلیغ و ترویج معارف اسلام، شکل‌گیری فعالیت‌های جهادی خدماتی و مبارزاتی، تحلیل و تبیین در مقابله با انحرافات فکری و اجتماعی و قیام لله برای اجرای و اقامه دین و برخورداری از نگاه راهبری و حاکمیتی از مهم‌ترین رسالت‌های حوزه‌های علمیه به شمار می‌رود.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین امیدی در بخش دیگری از سخنان خود، بر اهمیت اقامه دین در ساحت مختلف حوزه عمل و اندیشه تأکید کرد و اذعان داشت: سیستم هر مقدار فعالیت داشته باشد، برونداد آن در عرصه تصمیم‌گیری ورودی دستگاه شده، اصلاحات به‌اندازه‌ای خواهد بود که سیستم گنجایش آن را داشته باشد.

دکتر امیدی تصریح کرد: نگاهی که بایستی به این مقوله صورت گیرد باید نگاهی پویا باشد و احساس کنیم که حوزه‌های علمیه همچنان در حال گذار بوده، گذار رویکرد تمدنی بسیار مهم است. حوزه‌های علمیه باید تلاش کند که با رویکرد تمدنی وارد ساحت و مباحث رسالتی خود شوند.

وی ضمن اشاره به جایگاه کارایی و کارآمدی بر اهمیت تبین شاخص‌های نظام مطلوب تأکید کرد و اظهار داشت: حوزه‌های علمیه بایستی با رویکرد تمدنی بر روی ساختار نظام آموزشی تأملی جدی داشته، بر اهمیت انسان‌سازی، جامعه‌سازی و تمدن سازی تصریح داشته باشد.

وی ارائه پیشنهادهای ساختاری تحول‌آفرین در حوزه‌های آموزشی جامعه را دیگر نقش‌های رسالتی حوزه‌های علمیه برشمرد و یادآور شد: کارایی و کارآمدی جامعه اسلامی وقتی معنا پیدا می‌کند که شما به این مؤلفه مهم و جدی نظرکرده باشید؛ یعنی نسبت به‌نظام آموزشی جامعه اهتمام و دغدغه داشته باشی.

 این استاد حوزه و دانشگاه، اهمیت بازشناسی جایگاه حوزه در علوم‌انسانی و اسلامی را موردتوجه قرارداد و خاطرنشان ساخت: تدوین نظام تهذیب و تربیت درون حوزوی از جمله رویکردهایی است که باید موردتوجه حوزه‌های علمیه قرار گیرد.

وی با بیان این که نظام پیشنهادی حوزه برای تهذیب اخلاقی، معنوی و معرفتی جامعه بسیار مهم است، یادآور شد: حوزه‌های علمیه باید طرح‌ها و برنامه‌های تحولی را برای ارتقای نظام تربیتی و اخلاقی جامعه ارائه نماید؛ تا اخلاق و فضیلت در جامعه نشر پیدا کند.

ایشان ضمن تأکید بر اهمیت ترسیم نظام پژوهشی حوزوی و ترسیم روش شاسی مطالعات دینی در جامعه خاطرنشان ساخت: علی‌رغم تمام تک‌نگاره‌های و روش‌شناسی‌های مطالعاتی صورت‌گرفته، همچنان نیازمند حضور پررنگ حوزه‌های علمیه در ترسیم نظام پژوهشی جامعه هستیم.

وی با اشاره به جایگاه ظرفیت‌سازی، گفتمان‌سازی، جریان‌سازی و کادرسازی بر ترسیم نظام تبینی و بصیرتی درون حوزوی را بسیار مهم ارزیابی نمود و یادآور شد: حوزه‌های علمیه در قبال بصیرت‌افزایی درون حوزوی نقش بسیار مهمی را بر عهده دارد.

دکتر امیدی جهاد تبیین را واجب، قطعی و فوری توصیف و با تأکید بر این که پشتیبانی از ولایت‌فقیه رسالتی مهم دانست و خاطرنشان ساخت: امروز به‌شدت نیازمند تقویت بعد تبلیغ رسانه‌ای هستیم؛ حوزه‌های علمیه باید معارف خود را در قالب رسانه پیگیری و تبیین و قالب‌های حضور رسالتی خود را ترسیم نماید.

وی عرضه نظام پیشنهادی برای ترویج دین در جامعه را از رسالت‌های حوزوی برشمرد و ابراز داشت: اگر قرار است دین را در جامعه تسری دهیم، در درون حوزه نیازمند تقویت روحیه جهادی، خدماتی و مبارزاتی هستیم.

وی با تأکید بر این که خدمات حوزه‌های علمیه بعد از انقلاب اسلامی، اصلاً قابل‌مقایسه با پیش از انقلاب نیست؛ نظام مدیریتی و اداری در بحث نظام پژوهی را مهم ارزیابی نمود و خاطرنشان ساخت: نظام راهبردی اقامه دین در حوزه و جامعه نیازمند بازخوانی است؛ نظام سازی منطبق بر آیات و روایات در عرصه‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، امنیتی و ... از رسالت‌های مهم حوزه‌های علمیه است.

وی با تأکید بر این که در کنار نگاه انتقادی باید مبتنی بر رویکرد راهبردی مسائل را بررسی نماییم، اظهار داشت: وقتی جامعه‌ای به سمت توسعه حرکت می‌کند، طبیعتاً بینش‌ها، افکار و گرایش‌ها تغییر پیدا می‌کنند و در این میان نمی‌توان گفت که منحصراً روحانیت مقصر است. با گسترش ابزارهای ارتباطی، جوان ایرانی بینش‌ها و ارزش‌های خود را از درگاهی متفاوت دریافت و کنشگری متفاوتی را رقم می‌زند.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین امیدی ضمن تأکید بر روایت «مَجَارِىَ الْأُمُورِ وَ الْأَحْكَامِ عَلَى أَيْدِى الْعُلَمَآءِ بِاللَهِ الْأُمَنَآءِ عَلَى حَلَالِهِ وَ حَرَامِهِ»، با بیان این که حوزه‌های علمیه باید سوار بر جریان حرکت انقلاب باشند، خاطرنشان ساخت: سرچشمه‌های امور اعم از قانون‌گذاری، تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری باید در دستان علمای بالله باشد که امین بر حلال و حرام الهی هستند. اگر همراه و همگام با انقلاب اسلامی نظام سازی منطبق با پیشرفت را در نظر نگیریم، قطعاً عقب خواهیم افتاد.

وی تصریح کرد: شاگردان امام صادق علیه‌السلام باید مبتنی بر سیره اهل‌بیت علیهم‌السلام در پرچمداری میدان تحول بزرگ جهانی که در سایه‌سار انقلاب اسلامی ایجاد شده، نقش‌آفرینی مؤثری داشته باشند.

ایشان رزومه را از آسیب‌های پیش روی حوزویان دانست و با بیان این که باید با نگاه و روحیه انقلابی در کنار فعالیت‌های پژوهشی نسبت به ساحت‌های اجتماعی بی‌تفاوت نباشیم، اظهار داشت: حوزه علمیه باید پرچمدار پیشرفت کشور بوده، الگوی پیشرفت اسلامی، سند چشم‌انداز و... تحت اشراف و نقد و بررسی حوزه‌های علمیه تدوین، تنظیم و اصلاح شوند.

دکتر عیسی نیا عضو هیئت‌علمی دانشگاه باقرالعلوم نیز در بخش دیگری از این مناظره علمی تحلیل و بررسی نظام سازی حوزه‌های علمیه در راستای انتقال دین به جامعه را مهم ارزیابی نمود و یادآور شد: نقش و جایگاه حوزه علمیه خواهران در انتقال دین در جامعه از جایگاه والایی برخوردار است.

ایشان ضمن اشاره به رسالت حوزه‌های علمیه، بر اهمیت نقش‌آفرینی حوزه‌های علمیه خواهران و بازشناسی وظایف رسالت‌ها و دستاوردهای آن، تصریح کرد و ابراز داشت: نیاز است تا حوزه علمیه خواهران به‌مثابه یک سیستم موردتوجه قرار گیرد تا بتوان نقش رسالتی و عملکردی حوزه علمیه خواهران در عرصه انتقال دین را به‌خوبی تحلیل و بررسی نماییم.

دکتر عیسی نیا به رسالت حوزه‌های علمیه با تمام فرایندها و قالب‌های فعالیتی آن اشاره کرد و ابراز داشت: رسالت، اهداف و سیاست‌های حوزه‌های علمیه به‌خوبی در سند چشم اندازه حوزه که در تاریخ 25 دی‌ماه 1394 به تصویب شورای‌عالی حوزه‌های علمیه رسیده، آمده است.

وی افزود: رسالت حوزه‌های علمیه اقامه دین و اعلای کلمه توحید مبتنی بر اجتهاد بر پایه قرآن و سنت نبوی و مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام است.

این استاد دانشگاه در ادامه با بیان این که در سند چشم‌انداز حوزه، اقامه دین در عرصه‌های فردی، اجتماعی و حاکمیتی موردتوجه قرار گرفته است، اظهار داشت: حوزه و حوزویان در کنار دغدغه‌مندی برای تهیه و توزیع مسائل و مباحث شرعی در حوزه فردی و اجتماعی، همواره دغدغه تنظیم و تهیه قانون اساسی و به تعبیری در کنار تربیت انسان اسلامی بر تشکیل حکومت اسلامی تأکید داشتند.

وی اجتهاد بر پایه کتاب و سنت را از مقوم‌های استواری مبانی شیعی توصیف کرد و ابراز داشت یادآور شد: حوزه‌های علمیه در کنار فهم دین، متولی تبیین، تعمیق، تفسیر، تربیت و دعوت و دفاع از دین هستند؛  چرا که رسالت حوزه‌های علمیه اقامه دین بر پایه اجتهاد است.

وی با بیان این که رسالت حوزه‌های علمیه منحصر در سامان‌بخشی به بعد اخروی و حل مسئله رستگاری و معناداری جهان نیست و ساماندهی بعد دنیوی از اهمیت والایی برخوردار است، اظهار داشت: روحانیت علاوه بر این که باید به دنبال تقویت اعتقادات عمومی باشد، باید در حوزه تنظیم رفتار اجتماعی از جمله بنیه‌های اخلاقی و همبستگی‌های اجتماعی نیز ایفای نقش داشته باشد.

دکترعیسی نیا در بخش دیگری از سخنان خود، موفقیت را تنها یکی از معیارهای هفت‌گانه تحلیل پدیده‌ها توصیف کرد و ابراز داشت: موفقیت سنجی پدیده‌ها، مبتنی بر سه رویکرد قیاس با تجربیات گذشته، ثمربخشی عملکردها و کارکردها و یا سنجش با اهداف و برنامه‌ها صورت می‌گیرد.

وی انسان‌سازی را سخت‌ترین رسالت حوزه‌های علمیه دانست و افزود: اگر بخواهیم مردم و جامعه ساخته شود، نیازمند ترسیم شاخص‌ها هستیم که اخلاق و سبک زندگی یکی از مهم‌ترین معیارهاست.

وی در پایان سخنان خود، تصریح کرد: امام خمینی(ره) علوم تحت انقیاد حوزوی را در دوران طاغوت شکاند و نظامی را از میان اوراق و کتاب‌های بیرون کشاند و به‌نظام اسلامی عینیت بخشید؛ متأسفانه حوزه آن‌گونه که باید نتوانسته از آن صیانت و حمایت نماید.

مرکز پژوهشی مبنا