به گزارش روابط عمومی مرکز پژوهشی مبنا، دومین نشست علمی از پیش نشست های کنفرانس تخصصی " بررسی وضعیت دین‌داری ایرانیان" با عنوان" رسانه و دین‌داری- عدالت اجتماعی و دین‌داری " در صدا و سیما مرکز قم برگزار شد، حجت‌الاسلام‌والمسلمین لطفي نياسر (جامعه‌شناس- مديركل صداوسیمای استان قم) و حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر شجریان (معاون پژوهش مرکز پژوهشی مبنا -عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی) به بیان دیدگاه‌های خود پیرامون دین و دین‌داری در ایران پرداختند.
آقای عبدالهی سپیدان، دبیر علمی این نشست ضمن ارائه مقدمه‌ای در رابطه با پیشینه این بحث، با بیان این‌که مرکز پژوهشی مبنا از سال 1398 بررسی میزان دین‌داری را موردتوجه قرارداده و داده‌های علمی را تجمیع و تحلیل نموده و سپس ارائه راهکارها و راهبردهایی را در دستور کار خود قرارداده است، بر اهمیت توجه به گونه شناسی دین‌داری ایرانیان اشاره کرد و ابراز داشت: در گونه شناسی ابعاد مختلف دین‌داری موردتوجه قرار گرفت.
در سال 1400 سالنمای دین و دین‌داری بیشتر بر روی شاخص‌های دین‌داری و بعد پیامد عینی دین‌داری ایرانیان توجه نموده است. وی با اشاره به این‌که وجود فراز و فرودهای اجتماعی بحث دین‌داری در ایران را پررنگ‌تر می‌سازد، خاطرنشان ساخت: مستند به داده های دانشی مبتنی بر متدهای معتبر علمی وضعیت دین‌داری در ایران همچنان وضعیت مطلوبی دارد.
حجت‌الاسلام لطفی نیاسر در ابتدای این نشست ضمن تسلیت ایام سوگواری شهادت امام موسی بن جعفر علیه‌السلام به تبیین موضوع رسانه و دین‌داری اشاره کرد و ابراز داشت: از نظام رسانه‌ای، به سپهر رسانه‌ای که در جهت‌دهی به باورها و فرهنگ‌ها ایفای نقش می‌کند، یاد می‌شود.
مديركل صداوسیمای استان قم، تعبد به آداب و مناسک و حرکت در جهت عمل به دستورات الهی را گسترده‌ترین تعریف دین‌داری دانست و ابراز داشت: مردم امروز بر اساس رسانه‌ها زندگی می‌کنند و همچنین اندیشه فرزندانمان شدیداً وابسته به رسانه است.
ایشان موضوع تغییر حکمرانی و حاکمیت بلامنازع فضای رسانه‌ای و فضای مجازی در حکمرانی را فرصت و تهدیدی برای تمام کشورها دانست و اذعان داشت: تغییر حکمرانی جهان تنها یک بازیگر اصلی دارد که از آن به اتمسفر و سپهر رسانه‌ای یاد می‌شود که رسانه‌های مجازی، نقش‌آفرینی گسترده‌تری در این مسیر دارند. در فضای مجازی با اربابان متعدد رسانه‌ای روبرو هستیم.
وی ضمن ارائه تقسیمی از دین‌داری، بر لزوم توجه به تفکیک دین‌داری فردی و اجتماعی تصریح کرد و خاطرنشان ساخت: در دین‌داری فردی، شکل ظاهری فرد کاملاً مذهبی نشان داده می‌شود؛ تعبد به احکام فردی نیز از دیگر ویژگی‌های ساحت دین‌داری فردی است.
ایشان در ادامه پرهیز از کنشگری‌های اجتماعی را از دیگر تفاوت‌های ساحت دین‌داری فردی دانست و اذعان داشت: دین‌داران ساحت فردی در عین علاقه‌مندی به حکومت الهی، توجه خاصی به اجتماع ایمانی نداشته، آرمان‌های اجتماعی و سیاسی حکمرانی هیچ اهمیتی برایشان ندارد.
حجت‌الاسلام لطفی نیاسر مقابله با تجلی ساحت دین‌داری اجتماعی را شاخص‌ترین تمایز دودمان پهلوی با دیگر پادشاهی‌های ایران دانست و اذعان داشت: دودمان پهلوی شدیداً تحت تأثیر انگلیسی ها قرار داشت؛ به‌گونه‌ای که فرهنگ پردازی برای مقابله باحجاب در دوران رضاخان از برجسته ترین طرح های دیکته شده انگلیسی بود.
مديركل صداوسیمای استان قم ضمن تأکید بر این‌که نباید از فکت های اجتماعی تاریخی کشور ساده‌انگارانه گذر کرد، خاطرنشان ساخت: غرب به‌خوبی می‌داند در جامعه ایرانی، کنش اجتماعی به‌عنوان یکی از ساحت‌های دین‌داری از خانواده شروع می‌شود؛ لذا برای از بین بردن این کنشگری اجتماعی، باید خانواده را تضعیف نمود؛ لذا حجاب به‌عنوان مهمترین استوانه استحکام بنیان خانواده در دستور کار قرار می‌گیرد.
حجت‌الاسلام لطفی نیاسر با بیان این‌که دشمنان ملت، در دوران پهلوی تضعیف بنیان‌های اجتماعی ایران را در قالب گسترش خانه‌های فساد، حمله به عفت زنان و حمله به بنیان‌های خانواده ترسیم کردند، اذعان داشت: تقویت دین‌داری اجتماعی، مهمترین مولفه فراگیر سازی دین‌داری در تمام ساحت ها برای شکل‌دهی به تمدن فطری (تمدن نوین اسلامی) است.
ایشان در ادامه ضمن ارائه تعریفی از تمدن فطری به حدیثی از پیامبر اعظم صلی‌الله علیه و اله اشاره و فطرت را موهبتی الهی و مشترک در میان تمام انسان‌ها دانست و یادآور شد: همه انسان‌ها در تمسک به فطرت خود به وحدانیت ذات اقدس الهی معترف بوده، جهان در مسیر تشکیل تمدن آرمانی جهانی قرار خواهد گرفت.
وی با تأکید بر این‌که تلاش رسانه‌های جهان بر فردی سازی دین متمرکزشده است و بیشترین نقش این رسانه‌ها در مقابله با دستورات اجتماعی دین دنبال می‌شود، خاطرنشان ساخت: برائت از مشرکین در فریضه حج و کنشگری اجتماعی پیاده‌روی اربعین مهمترین بستر مقابله رسانه‌ای با این فرایض جمعی الهی است.
حجت‌الاسلام لطفی نیاسر با اشاره به این‌که در نظام رسانه‌ای کشورمان در ایجاد دین‌داری اجتماعی نسبتاً موفق‌تر از دین‌داری فردی عمل نموده‌ایم، تصریح کرد: رسانه‌های کشورمان به‌خوبی توانسته‌اند ابعاد اجتماعی دین را در جامعه متجلی سازند و نمود آن در کنشگری مشترک اجتماعی در عین تنوع سبک زندگی تک‌تک کنشگران مشاهده می‌شود.
وی زلالیت در حقانیت را مهمترین پایه اثربخشی و فراگیری کنشگری‌های رسانه‌ای در حوزه دین‌داری اجتماعی دانست و یادآور شد: برای رسانه برخی از مؤلفه‌ها، نقش شتاب‌دهنده دارند؛ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس از برجسته‌ترین آن‌هاست؛ حتی فتنه‌ها نیز در ضریب بخشی به اثربخشی رسانه‌ها بسیار مؤثر بوده، فتنه‌ها باعث می‌شوند که جریان رسانه‌ای متدینین بر روی دین‌داری اجتماعی بیشتر متمرکز شوند.
ایشان در بخش پایانی سخنان خود، سرعت غیرقابل وصف به‌روزرسانی نظام رسانه‌ای در جهان را موردتوجه قرارداد و اذعان داشت: برای موفقیت بیشتر در عرصه رسانه، باید از سنگرها خارج‌شده، نظام اطلاعاتی و عملیاتی در حوزه رسانه را بازتعریف و تشکیل دهیم.
مديركل صداوسیمای استان قم در اشاره به آثار ترسیم نظام اطلاعات و عملیاتی در حوزه رسانه، تشخیص درست جبهه رسانه‌ای دشمن و خودی و شناخت دقیق پیام‌های درست و غلط خودمان را از نخستین آثار آن دانست و ابراز داشت: مادامی‌که از این سنگرها بیرون نیاییم و جبهه رسانه‌ای واحد و قوی را تشکیل ندهیم، همچنان در فراگیری اثربخشی در سطح جهانی قوی عمل‌نکرده‌ایم.
حجت‌الاسلام دکتر شجریان نیز در بخش دوم این نشست به موضوع عدالت اجتماعی و دین‌داری اشاره کرد و تعریف دین‌داری و عدالت اجتماعی و تأثیرات متقابل دین‌داری و عدالت اجتماعی را موردتوجه قرارداد و اذعان داشت: دین در یک تعریف برگزیده، یعنی اعتقاد آفریننده‌ای برای جهان و دستورات عملی متناسب با این اعتقاد که مبتنی بر عنصری هستی شناختی و عنصری هنجاری تعریف می‌گردد.
معاون پژوهش مرکز پژوهشی مبنا ضمن اشاره به مراحل پنج‌گانه تجلی دین به بیان این‌که دین‌داری در مرحله پنجم تعریف می‌یابد، خاطرنشان ساخت: اعتقاد به مبدأ به‌عنوان باور و دستورات متناسب با آن، که از آن به دین عنداللهی تعبیر می‌شود، نخستین مرحله تجلی دین است؛ که بشر بدان دسترسی مستقیم ندارد و نزد باری‌تعالی است.
ایشان به مرحله دین در منابع و نصوص اشاره کرد و با بیان این‌که آنچه در منابع و آیات قرآن و سنت اهل‌بیت علیهم‌السلام منعکس‌شده است، دومین مرحله‌ای است که دسترسی بشر بدان وجود دارد، اظهار داشت: سومین مرحله تجلی دین، دین در فهم اندیشمندان دینی است که تکثر یکی از ویژگی‌ها و شاخصه‌های بارز آن به شمار می‌رود.
دکتر شجریان با بیان این‌که چهارمین مرحله دین در اموری چون عواطف و احساسات و حتی خرافات ریشه دوانده و در عین باورمندی به خداوند دستورات خود را مبتنی بر عواطف و احساسات پیگیری می‌کند، خاطرنشان کرد: پنجمین مرحله دین، از که از آن به دین‌داری یاد می‌شود؛ تبلور آموزه‌های الهی در بینش‌ها و کنش‌های بیرونی انسان است.
ایشان تأکید کرد که پنجمین مرحله دین اگر ریشه‌های خود را به‌جای مرحله دوم و سوم بر مرحله چهارم استوار سازد، در وادی انحراف قرار خواهد گرفت و اگر دین‌داری در دو مرحله دوم و سوم ریشه داشته باشد، آنگاه «دین‌داری مطلوب» شکل خواهد گرفت.
حجت‌الاسلام شجریان، در تبیین تعریف عدالت اجتماعی، عادلانه بودن ساختارهای اجتماعی را بسیار مهم دانست و با بیان این‌که عدالت اجتماعی هیچ‌گاه قائم به فرد نبوده، قائم به ساختارها و روندها تعریف می‌گردد، خاطرنشان ساخت: عادلانه سازی ساختارها باتدبیر و شناخت تجربه جهانی در عین بهره‌گیری از منابع دینی و پژوهش‌های معتبر صورت می‌پذیرد و باید ساختارها را به‌گونه‌ای طراحی کنیم که حتی‌الامکان افراد امکان ظلم و عمل ناعادلانه را نداشته باشند.
معاون پژوهش مرکز پژوهشی مبنا با تأکید بر این نکته که تحقق کمال جامعه اسلامی درگرو توجه توأم به عدالت فردی و عدالت اجتماعی است، خاطرنشان ساخت: برای تجلی عدالت اجتماعی نیاز است پژوهش‌های هنجاری را با اولویت اصلاحات ساختاری در پیش گیریم.
ایشان در پایان سخنان خود راهبرد اصلی برای رسیدن به دین‌داری مطلوب را تحقق عدالت اجتماعی دانست و یادآور شد: به‌عنوان حکومت اسلامی بدون شک نباید نسبت به دین‌داری مردم بی‌تفاوت باشیم و باید کنشگری، راهبرد پردازی و برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشیم؛ باید توجه داشته باشیم که تحقق عدالت اجتماعی اصلی‌ترین راهبرد اصلاح دین‌داری مردم است.
مرکز پژوهشی مبنا